"Ә.Б. Бектұров атындағы Химия ғылымдары институты" АҚ – Қазақстандағы ең көне ғылыми-зерттеу институттарының бірі. Оның құрамында 8 зертхана бар. Институтта 1 академик, 2 ҚР ҰҒА корреспондент-мүшесі, 18 доктор және 25-тен астам ғылым кандидаты, сондай-ақ 9 PhD докторы еңбек етеді.
Ион алмасу шайырлары мен мембраналар зертханасы
ЗертханаҚазКСР ҒА академигі С.Р. Рафиков басқаратын институттың жоғары молекулалық қосылыстар химиясы бөлімінің құрамында ҚазКСР ҒА Президиум бюросының 1960 жылғы 27 шілдедегі №60 қаулысымен ұйымдастырылды.
1968 жылдан 2020 жылға дейін зертхананың тұрақты меңгерушісі ҚР ҰҒА академигі, еңбек сіңірген ғылым қайраткері, ғылым мен техника саласындағы Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты, химия ғылымдарының докторы, профессор Е.Е. Ерғожин болды. 1974 жылы 33 жасында ол "Жаңа ион алмасу және тотығу-тотықсыздану полимерлерінің пайда болу заңдылықтарын синтездеу және зерттеу" тақырыбында докторлық диссертациясын сәтті қорғады және Эвриктің "Жас гвардия" баспасының "Батыл Жастар" сериясының жинағына енгізілді, Мәскеу қ., 1978, 35 жасқа дейінгі докторлық диссертацияларын қорғаған КСРО жас ғылым докторлары туралы.
Қазіргі уақытта зертхана меңгерушісі – ҚР ҰҒА академигі Е.Е. Ерғожиннің шәкірті, химия ғылымдарының докторы, профессор Т.К. Чалов.
Ғылыми бағыты: торлы ион алмасу, кешенді құраушы және сирек кездесетін полимерлердің физикалық-химиялық сипаттамаларын синтездеу, зерттеу; металдардың кешенді иондары мен органикалық қосылыстарға қатысты олардың өткізгіштігі мен селективтілігін реттеу мен басқарудың бірегей тәсілдерін жасау; жоғары физикалық-механикалық және электрохимиялық сипаттамалары бар жаңа ион алмасу мембраналарын алу тәсілдерін әзірлеу және олардың негізінде жаңа ион алмасу электродиализді ктұщыландыру қондырғыларын жасау.
Ион алмасу шайырлары мен мембраналар зертханасы айналмалы сумен қамтамасыз ету үшін өнеркәсіптік сарқынды суларды тазарту бойынша үш мұнай өңдеу зауытымен жұмыс жүргізуде.
"ПетроКазахстанОйлПродактс" ЖШС-де 3100 (химиялық су дайындау) қондырғысындабиязытазалау блогын қолдану тиімділігі зерттелген. Картридж элементтеріне де, сөмке элементтеріне де негізделген жұқа сүзгілерді жобалау және пайдалану тәжірибесі сөмке элементтерін қолдану бірнеше есе тиімді деп болжауға мүмкіндік береді. Сүзгі қаптары полипропиленнен (суықсуға) және полиэстерден (суық және ыстық суға) жасалған және оларды бірнеше рет қолдануға болады. Қапсүзгісінің бірнеше рет регенерациясы кезінде оның өнімділігі 5% - дан аспайды.
А.Б. Бектұров атындағы ХҒИ ғылыми әзірлемелері негізінде зауыт жағдайында "Атырау мұнай өңдеу зауыты" ЖШС аумағында қапсүзгіштерінен және кері осмос орнату алдында тазартудың 3 сатысынан тұратын биязы тазалау блогын қолданудың тиімділігі зерттелген. "АМӨЗ" ЖШС аумағында жұмыс режимінде пилоттық қондырғыны іске қосу арқылы ұзақ сынақтар жүргізілді.
"Павлодар мұнай-химия зауыты" ЖШС аумағында Кері Осмостық тазалау үдерісінде темірдің құрамы және бу конденсатындағы қаттылықты төмендету бойынша ұзақ сынақтар жүргізілді. Алынған мәліметтер А.Б. Бектуров атындағы Химия Ғылымдары Институтында жасалған пилоттық кері осмостық қондырғының жоғары тиімділігін көрсетті.
Сондай-ақ, «ТНК «Казхром»АҚ Дон тау-кенбайыту комбинатының шахта суларын ластаушы заттардан тазарту жөніндегі технологиялық шешім әзірленді. Зерттелген шахта суының бастапқы сипаттамалары зерттелді. Шахта суларын хром иондарынан (VI) тиімді тазарту үшін талдау жүргізілді және оңтайлы технологиялық шешім таңдалды. Ең тиімдісі ион алмасу әдісі екендігі анықталды, содан кейін электрокоагуляциялық әдіс және реагент әдісі осы серияны жабады. Зертханалық сынақ стендінде зертханада синтезделген жаңа аниониттермен хром иондарының (VI) сорбциясы бойынша зертханалық зерттеулер жүргізілді. Хром иондарынан (VI) суды тазартудың қағидатты технологиялық схемасы әзірленді, ол реагентті-механикалық, сорбциялық, мембраналық, ион алмасу және бактериялық тазартудың модульдік блоктарынан тұрады.
Қазіргі уақытта қоршаған ортаның ағынды сулар мен ластануын азайту үшін "КАЗЦИНК" ЖШС қалдық қоймаларының суын тазарту технологиясын әзірлеу бойынша зерттеулер жүргізілуде. Бұдан әрі әртүрлі режимдермен дайындалған эксперименттік стендте ұзақ сынақтар жүргізіледі және оларды бірлесіп қолданудың ұсынылған әдістері мен нұсқаларының тиімділігіне салыстырмалы бағалау жүргізіледі.
Зертхана меңгерушісі – химия ғылымдарыныңдокторы, профессор Чалов Төлеген Каменович.
Тел.: +7 (727)-291-30-52
е-mail: chalov.45@mail.ru
Синтетикалық және табиғи дәрілік заттар химиясы зертханасы
Басты зерттеу бағыттары: қолданбалы медицина мен ветеринария саласында (иммуномодуляторлар, туберкулостатиктер, антигистаминді (аллергияға қарсы) ауруды басатын, антиаритмдік, бактерияға қарсы, диабетке қарсы және т.б. заттар), сондай-ақ, өсімдіктер өсуін жеделдететін (өсімдіктің өсуін үдеткіштер) ерекше полифункционалды гетероорганикалық жүйелердің молекулалық дизайнын жасаудың жаңа әдістерін табу, химиялық құрылым мен стреохимиясын зерттеп, «құрылым-белсенділік» арасындағы байланысты анықтау.
Зертхана меңгерушісі – Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты, химия ғылымдарының докторы, профессор Ю Валентина Константиновна
Тел.: + 7 727 293 94 78
Email: yu_vk@mail.ru
Тыңайтқыштар мен тұздар химиясы зертханасы
Ғылыми бағыты: минералды және органоминералды тыңайтқыштардың, гуматы бар композициялық материалдардың, цианидті кешенді қосылыстар мен сорбенттердің жаңа түрлерін синтездеу саласындағы іргелі және қолданбалы зерттеулер. Фосфатты-, силикатты-, калийді-, гуматы бар жүйелердегі негізгі және ілеспе компоненттердің кең ауқымды композициялардағы өзара әрекеттесу процестерінің ерекшеліктері зерттелді. Натрий гуматының фосфогипспен, полиакриламидпен және олардың қоспасымен модификациялану процестеріне әртүрлі факторлардың әсер ету заңдылықтары анықталды. Натрий гуматы мен фосфогипстің өзара әрекеттесуі гуматтың карбоксил және фенол топтары мен кальций, алюминий, фосфогипстің темір иондарының қатысуымен иондық және координациялық байланыстардың түзілуімен, ал гуматтың полиакриламидпен, кросс-модификациялануы кезінде жүретіні анықталды. макромолекулалардың байланысуы полиакриламидтің гидроксил, карбонил және карбоксил топтары гумат және амид топтары арасындағы сутектік байланыстар есебінен жүреді.
Жүйелі зерттеулер негізінде әртүрлі орталардан ауыр металдар иондарын (Fe, V, Co, Ni, Cu, Cd, Mn, Cr, Pb және т.б.) табиғи алюмосиликаттармен, ферроцианидтермен, модификацияланбаған және экстракциялау процестерінің теориялық негіздері анықталды. модификацияланған гумусты қосылыстар және топырақты мұнайдан, мұнай өнімдерінен және гуминді қосылыстардан тазарту жұмыстары жүргізілді.
Құрамында гуматы бар композициялық материалдар негізінде энергия жинақтаушы қоспаны (ЭҚҚ) пайдалана отырып, мұнаймен ластанған (мұнаймен ластанған) топырақты өңдеудің инновациялық технологиясының ғылыми негіздері әзірленді. Мұнаймен ластанған топырақты гумат негізіндегі ЭАД-пен бейтараптандыру мұнай көмірсутектерінің тотығуына және ауыр металдардың қауіпсіз ерімейтін кешендерге қосылуына ықпал ететіні анықталды.
Негізгі технологиялық сипаттамалары: жүргізілген жұмыстардың негізінде экологиялық таза гуматы бар органоминералды тыңайтқыштар мен көп функциялы әрекетті композиттік материалдарды өндірудің энергия және ресурс үнемдейтін технологиялары әзірленді. Сұйық орталарды және топырақты ауыр металл иондарынан, мұнай мен мұнай өнімдерінен сорбциялық тазарту процестерінің технологиялық схемалары ұсынылған. Ұсынылған технологиялық шешімдер ірі көлемдегі және қымбат технологиялық әдістерді қолданбай, кейіннен жаңа қосылыстардың түзілуімен техногендік қалдықтардың құрамы мен құрылымын өзгертуді қамтамасыз етеді, құрамында гуматы бар өнімдерді агроөнеркәсіпте қолдану бойынша нұсқаулықтар дайындалды. өнеркәсіптік кешен.
Зерттеу нәтижелерін пайдалану: құрамында гуматы бар өнімдерге ауқымды далалық және өндірістік сынақтар Алматы, Қызылорда, Жамбыл, Солтүстік Қазақстан, Ақмола, Қостанай және Атырау облыстарында, қалаларда жүргізілді. Нұр-Сұлтан, Алматы, Ақтау және Жаңаөзен астық, бұршақ, техникалық, көкөніс, жеміс-жидек, гүлді, сәндік, жапырақты, қылқан жапырақты және басқа да дақылдар бойынша. Бұл препараттар өсімдіктердің физиологиялық күйінде елеулі өзгерістер тудыратыны, биохимиялық процестерді белсендіретіні, тексерілетін өсімдіктердің өну дәрежесі мен тіршілігінің жоғарылауына, олардың вегетациялық және пісетін кезеңінің қысқаруына ықпал ететіні анықталды. 3-5 күн), сыналған дақылдардың шығымдылығының артуы (20-30%) , дайын өнім сапасын жақсарту, өсімдіктердің абиотикалық және биотикалық жағдайларға (аурулар, қолайсыз экологиялық жағдайлар және т.б.) төзімділігін арттыру. Қазіргі уақытта Маңғыстау облысында абаттандыруға («Өзенмұнайгаз» АҚ өнеркәсіп алаңдары) және шөлейттенген топырақтарды қалпына келтіруге арналған құрамында гуматы бар композициялық материалдарға сынақтар жүргізілуде. (Сенек, Үштаған, Тұщықұдық, Маңғыстау және Қарақиян аудандары) жергілікті жағдайға бейімделген өсімдіктерді өсіру арқылы (жүзген, қара сексеуіл, арал, т.б.). Агрохимиялық зерттеулер гуминді препараттарды қолдану сексеуіл мен жүзген алқаптарының ұлғаюына (орманның жалпы ауданы 250 га-дан астам), ауыспалы құмдардың зиянды әсерін жоюға және шөлейттенген топырақтарды қалпына келтіруге әкелетінін көрсетті. құмды массивтерді ауыл шаруашылығына пайдалану.
Зерттеу нәтижелерін енгізу: «Супергумат» препараты «Зеленстрой» ЖШС, «Жасылалма» ЖШС және «Магнолия дистард» ЖШС-не енгізіліп, Алматы қаласын көгалдандыруда қолданылады. «Қайыңды» шаруа қожалығымен (Жамбыл облысы Рысқұлов ауданы) Қазақстан Республикасының № 19701 патенті бойынша минералды органикалық тыңайтқыштарды пайдалануға лицензиялық шарт жасалды.
Құрамында гуматы бар материалдар негізінде мұнаймен ластанған топырақты бейтараптандыру технологиясы «Өзенмұнайгаз» АҚ-да 600,0 мың тоннадан астам мұнаймен ластанған топырақ өңдеуден сәтті өтті; Бейтараптандыру нәтижесінде мұнаймен ластанған топырақ қауіптілік 3-сыныптағы қалдықтар санатынан қауіптілік 5-сыныптағы тауарлық өнімге ауыстырылды. Бейтараптандырылған топырақтың және алынған өнімдердің қауіпсіздігі туралы қорытынды алынды (Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі КГСЕН «Санитариялық-эпидемиологиялық сараптама және мониторинг ғылыми-практикалық орталығы» РГКП зерттеу хаттамалары бар, Маңғыстау облысының табиғи ресурстар және табиғат пайдалануды реттеу басқармасының «Экологиялық ғылыми-зерттеу зертханасы» мемлекеттік қазыналық кәсіпорны). Нормативтік-техникалық құжаттама әзірленді және бекітілді: технологиялық регламент, егжей-тегжейлі жоба, ҚОӘБ көлемі, УСК. Бейтараптандырылған топыраққа ұйым стандарты (SS 72-1907-17-AO-02-2019) және сәйкестік сертификаты (No KZ.7500317.01.01.22038) алынды. Ашық полигон жағдайында экологиялық таза өнім (жол және құрылыс материалдары) өндіру үшін бейтараптандырылған топырақты қайталама шикізат ретінде пайдалану технологиялары әзірленді.
«Рахат» ықшам ауданындағы орта мектептің жанына, мешіттің маңына (Жаңаөзен қ.) және ГУ-57 НГДУ-1 полигонына төселген 60 мыңнан астам дана көлемінде әртүрлі пішіндегі тротуар тақталарының үлгілері алынды. «ҚазДорҒЗИ» АҚ-ның ғылыми қолдауымен ГУ-57 НГДУ-1 және ГУ-27 НГДУ-4 сынақ алаңдарында ұзындығы 800 м-ден астам және ені 7,0 м болатын жолдың тәжірибелік бөлігі салынды бейтараптандырылған топырақты «жол төсемінің» бөлігі ретінде және әртүрлі мақсаттағы автомобиль жолдарын салу кезінде аймақтың климаттық жағдайына байланысты асфальтбетон қоспасында минералды ұнтақ ретінде пайдалануға болатыны анықталды.
Зертхана меңгерушісі – ҚР ҰҒА корреспондент-мүшесі, т.ғ.д., профессор Джүсіпбеков Өмірзақ Жұмасілұлы
Тел.: +7 (727) 291 73 18
е-mail: umirzakdzusipbekov@gmail.ru
Полимерлер синтезі және физикохимиясы зертханасы
Ғылыми бағыты: полимерлердің синтезі мен физикохимиясы зертханасының ғылыми-зерттеу жұмыстары арнайы берілген қасиеттері бар жаңа макромолекулалық құрылымдар жасауға бағытталған. Ғылыми зерттеулерді зерттеу тобы жүргізеді: зертхана меңгерушісі, х.ғ.д., профессор Жұмаділов Талкыбек Қожатайұлы.
Профессор Т.К. Жұмаділовтың зерттеу тобы сирек тігілетін полимерлер мен гидрогельдердің қашықтықтан өзара әрекеттесуі негізінде мақсатты металл иондарын алудың және бөлудің инновациялық әдістерін өңдеумен айналысады. Мақсатты металл иондарының табиғатына байланысты оларды гидрометаллургияның өнімдік ерітінділерінен параллель және кезекті алу әдістері жасалуда.
50 жыл ғылыми қызметінде Т.К. Жұмаділов винил мономерлері негізінде иондық және иондық емес сызықтық және тігілген полимерлердің су және сулы емес ерітінділерінің физикалық химиясы; электрохимия, винилпиридиндер, винилимидазолдар, алкилакрилаттар және акрил, метакрил қышқылдары негізінде гидрофильді полимерлер мен сополимерлердің конформациясы мен кешенді түзілуін зерттеу сияқты ғылыми бағыттардың дамуы және де мына бағыттар бойынша үлкен үлес қосты: полимерлердің молекулалық жиынтығы сулы емес орталарда ион өткізгіш кешендер мен композиттердің қалыптасу заңдылықтары; интергелді және интерполимерлі жүйелер; қышқыл және негізгі полиэлектролиттердің қашықтықтан өзара әрекеттесуі кезіндегі активтендіру құбылыстары; белсендірілген ионогенді полимерлердің жоғары сорбциялық белсенділігі; селективті интерполимерлік жүйелер; су жүйелерінен ауыспалы және сирек кездесетін металл иондарын шоғырландыру және алу әдістері мен технологиялары. Соңғы жылдардағы өңдеулер гидрогельдер мен ион алмасу шайырларының электрохимиялық, көлемдік-гравиметриялық және сорбциялық қасиеттерін, сондай-ақ оларға негізделген интерполимерлік жүйелерді зерттеуге арналған.
Қазіргі уақытта зертхана қызметкерлері AP14870002 «Күкірт қышқылды сілтісіздендірудің концентраттары мен технологиялық ерітінділерінен сирекжер металдарды бөлудің және алудың қазіргі заманғы әдістерін әзірлеу» жобасы бойынша (ғылыми жетекші – зертхана меңгерушісі, х.ғ.д., профессор Жұмаділов Талкыбек Қожатайұлы) ғылыми және (немесе) ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстар бойынша гранттық қаржыландыру конкурсы шеңберінде ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізуде 2022-2024 жылдарға арналған техникалық жобалар (ҚР ҒЖБМ). 2023 жылы сирек кездесетін металдардың өнеркәсіптік концентраттарын бөлу әдістері әзірленді. Зертханалық ион алмасу қондырғысы құрылды және сыналды.
Сондай-ақ, зертхана қызметкерлері 2023-2024 жылдарға арналған BR18574042 «Табиғи және техногендік шикізаттан функционалдық Бейорганикалық және органикалық заттар мен материалдарды синтездеудің инновациялық әдістері және алу технологиялары» бағдарламасы бойынша зерттеулер жүргізеді (ғылыми жетекшісі – зертхана меңгерушісі, х.ғ.д., профессор Джумадилов Талкыбек Қожатайұлы; бағдарламаның жауапты орындаушысы х.ғ.д Харламова Т.В.) 2022-2023 жылдарға арналған ғылыми, ғылыми-техникалық бағдарламалар бойынша бағдарламалық-нысаналы қаржыландыруға арналған конкурс шеңберінде (ҚР ҒЖБМ).
2023 жылы Ғылымның дамуына қосқан үлесі және жаңа жаңалықтарға деген тынымсыз ұмтылысы үшін Талқыбек Қожатайұлы Жұмаділов Қазақстан Республикасының Ғылым және жоғары білім министрлігі ұйымдастырған «Үздік ғылыми қызметкер-2023» байқауында жеңіске жетті. Бұл марапат Талқыбек Қожатайұлының ғылым саласындағы ерекше жетістіктері үшін қосқан зор үлесі мен күш-жігерін мойындау болды.
Зертхана меңгерушісі - х.ғ.д., профессор Жұмаділов Талкыбек Қожатайұлы
Тел.: +7 (727) 291 19 66
е-mail: jumadilov@mail.ru
Физиологиялық белсенді қосылыстар химиясы зертханасы
Ғылыми бағыты: құрамында қанықпаған көміртек-көміртекті және көміртек-гетероатомды байланыстары бар, Қазақстанның өнеркәсібінде және ауыл шаруашылығында пайдалану үшін биологиялық және физиологиялық әлеуетті белсенді қасиетке ие, жаңа органикалық қосылыстардың қасиеттерін және стереохимиялық өзгерістерін, реакцияларға түсу бейімділігін зерттеу және синтездеу. Өсімдіктердің, пестицидтердің, флотореагенттердің және жем-шөп қоспаларының өсуін реттеуіштерін алудың қорларын үнемдейтін және экологиялық қауіпсіз «жасыл» технологияларын жасаудың тың ғылыми негіздерін әзірлеу.
«А.Б.Бектұров атындағы Химия ғылымдары институты» АҚ физиологиялық белсенді қосылыстар химиясы зертханасы әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің, химия және химиялық технология факультетінің органикалық заттар, табиғи қосылыстар және полимерлер химиясы және технологиясы кафедрасымен бакалаврлар мен магистрлердің жас кадрларын даярлау саласында, оқу және ғылыми-зерттеу қызметінде жаңа технологиялар мен озық тәжірибелерді беруде ынтымақтастық жүргізеді. Органикалық заттардың, табиғи қосылыстар мен полимерлердің химиясы мен технологиясы кафедрасының бакалаврлары, магистранттары мен докторанттары зертханада дипломдық жұмыстар, магистрлік және PhD докторлық диссертациялар тақырыптары бойынша ғылыми-зерттеу жұмыстарын орындайды. Сондай-ақ кафедра мен «А. Б. Бектұров атындағы химия ғылымдары институты» АҚ арасында жасалған шарт негізінде магистранттар мен докторанттар ғылыми тағылымдамадан өтеді.
Зертхана меңгерушісі – химия ғылымдарының кандидаты Мұқанова Меруерт Сейсенбекқызы.
Тел.: +7 (727)-291-75-32
е-mail: chem_mukan@mail.ru
Мұнай химиясы және мұнай химиялық синтез зертханасы
Ғылыми бағыты: сұранысқа ие мұнай-химия өнімдеріндегі көмірсутектерді қайта өңдеу процестерінің каталитикалық жүйелерін әзірлеу; жоғары октанды және жоғары цетанды жанармайлар ұшін олардың қоспаларын алу; парциалды тотықтыру және тотықтыру аммонолизін зерттеу.
Зертхана меңгерушісі – химия ғылымдарының докторы, доцент Қадырбеков Қайрат Адырбекұлы.
Тел.: +7 (727) 291-24-80
е-mail: kkairati@mail.ru
Бейорганикалық синтез және материалдар зертханасы
Ғылыми бағыты: белсенді заттар синтезі және оларды препаративті үлгідегі тыңайтатын және фунгицидтік қасиеттері бар бейорганикалық тұздар мен фито қосылыстар негізіндегі полифункционалды әрекет ететін композициялардың физикалық-химиялық сипаттамалары мен агрохимиялық қасиеттерін зерттеу.
Зертхана меңгерушісі – Техникалық ғылымдар докторы, Профессор Султан Усманов.
е-mail: usmanov_su@mail.ru
Физико-химиялық талдау әдістері және экология зертханасы
Ғылыми бағыты: биологиялық және агрохимиялық тиімді препараттарды, мұнай өнімдерін, органикалық ластағыштарды және құрамында мұнай бар қалдықтарды физикалық-химиялық зерттеу, экотоксиканттардың (азот негіздерінің, мұнайдың хош иісті компоненттерінің, пестицидтердің, тұрақты органикалық ластағыштардың) химиялық өзгерісін зерттеу; ҚР өндірістік объектілерінде қоршаған орта компоненттерінің өндірістік мониторингін жүргізу (топырақты, ауаны, жер асты суларын, флора мен фаунаны талдау); дәрілік заттарды және олардың туындыларын талдау жүргізу; табиғи және синтетикалық органикалық қосылыстардың құрылысын анықтау.
Зертхана меңгерушісі – техника ғылымдарының кандидаты Түсіпқалиев Ерсін Әдиетұлы.
Тел.: +7 (727)-291-57-70
е-mail: labfizhim@mail.ru
Патент-лицензиялық және баспа жұмыс жөніндегі бөлім
Патенттік бөлімнің міндеттері: Институттың зияткерлік меншігін қорғау, патенттік зерттеулер жүргізудегі ғылыми-әдістемелік басшылық, әртүрлі деңгейдегі көрмелерде перспективті әзірлемелерді жарнамалау және «Қазақстанның химиялық журналын» шығару.
Бөлім меңгерушісі – тарих ғылымдарының кандидаты Капустина Людмила Ильинична.
Тел.: 8 (727) 291-59-31
Email: kapli7@mail.ru
